وجدانی عذابا سالما دونیادا
شاعر باباعلی جوانمردین چاپا بوراخیلان 4-جو شعر کتابیدیر. کتاب گالینگور جلد ایله صحافلیق اولموش، سون سگگیز صحیفهسی رنگیدیر. 300 صحیفه حجمینده 22500 تومنه ساتیلیر. قوشمالار، گرایلیلار، دیوانیلر و ... کتابین بؤلوملرین تشکیل ائدیر.
کتابین شعرلریندن:
نفسين كمندي
نفسين کمندينه دوشن اسير شيطان اولار
هر ايکي دونياده يئري گوشهي زندان اولار
نه محبّت قالار اوندا نه وجدان نشانهسي
گئجه گوندوز اونون ايشي ناله و افغان اولار
قصاص قيامته قالماز، دوز دانيش حلال قازان
آرزوسونا چاتماييبدير دوغرو يولوندان آزان
سرنوشتي آلنيميزدا يازيبدي يازي يازان
کيمي زاهد، کيمي درويش، کيميسي سلطان اولار
آچ بصيرت گؤزلريني داياندير تاماهيني
صدق دلدن چاغيرگيلن مهربان اللهيني
توبه قاپيسي آچيقدير باغيشلات گوناهيني
قره داشا نظر سالسا لعل بدخشان اولار
آدام انسان اولماز اوندا عشق سبحان اولماسا
بولبول هئچ وقت فغان ائتمز گولستان پوزولماسا
جوانمرد بنده ييخيلماز الله گؤزدن سالماسا
دوز اگريني کسر گئدر آخر بير زامان اولار.
تورپاق
گنج شاعره، سحر خانیم مهدوینین یازدیغی و چاپا بوراخدیغی بیرینجی شعر توپلوسودور. کتاب رقعی بیچیمده دوزولوب، 76 صحیفهدیر و 6000 تومن ساتیش ایله بازارا چیخیبدیر. فارسجا و تورکجه اثرلری وار.
اثرلریندن نمونهلر:
پرواز خواهم كرد و رفت
گر سحرگاهي شود، پرواز خواهم كرد و رفت
بر شب تارم فقط، يک ناز خواهم كرد و رفت
شب به پايان چون رسد، با جان چه پروازي كنم
گر كنم كوكش ورا، همساز خواهم كرد و رفت
بر غريبان سحر افتاده¬ام، بعد از چه شب
حجلۀ نورش به عالم، باز خواهم كرد و رفت
هجر يار آسمان باشد كدام عشق و وصال
ناي درد هجر را، آواز خواهم كرد و رفت
بي مِي اكنون مست و دلدار خداي خود شدم
مستي جامي دگر آغاز خواهم كرد و رفت
گر كه شب را طي كنم، نور سحر ظاهرشود
وصف نورش را به شب، يك راز خواهم كرد و رفت
ديده¬ام را از زمين خواهم گرفت و اين بس است
يار دل بس خوشتر، اين دل راز خواهم كرد و رفت
زندگي را باختم، در ديدۀ عشق زمين
مقصدم اين بار را، قفقاز خواهم كرد و رفت
آغاجلار غملي قالميشلار
آغاجلار غملي قالميشلار، نَهدن بايرام آيي گلميش
قوجا چاققال اَليندهايديک، قويون گؤزلو تايي گلميش
اَتكده جان وئرن قوشلار، بو يوردون لاي لايي گلميش
دئديم آچميش گولوم هاردا، بو بايرام جان پايي گلميش
قيزيل آي دوشسه گؤيلردن، گونش ظلمتده آي اوْلماز
مين اولدوزدان ايشيق آلساق، بولودلو آيا تاي اوْلماز
نه ساندين كي آيي توتدون، آيين كؤلگهسي آي اوْلماز
قفسده جين چيراق سالسان، ايشيقدان سنده پاي اوْلماز
وطنده هر نه قوش واردي، قانين تؤكدون قوجا چاققال
قانادسيز جانلارين آلدين، اورك سؤكدون قوجا چاققال
هله بايرام پايين گلميش، چؤرَك بوكدون قوجا چاققال
قيزيل قامتلره پايدان، كفن اؤلچدون قوجا چاققال
يئنه ظلمت ايشيق سالميش، ايشيق قاندير بو ائللرده
گونشدَن اَل اوزوب سوسدوق، جان آخميش قانلي تئللرده
ائلي آتساق، كؤچوب گئدسک، سارا تك قانلي سئللرده
قاناد دا اولماسا بسدير، اوچار اوْل گوجلو يئللرده
بایاتیها
اثری است تحقیقی که در مورد بایاتیها، دوبیتیهای فولکلوریک مردم آذربایجان از فرهنگ عامه این مرز و بوم پژوهش و تفحص نموده و اثری قابل تأمل ارائه داده است. علی صمدی، مؤلف کتاب، اثر خود را در 168 صفحه رقعی تنظیم نموده و در هر فصل از کتاب خود به بررسی موضوعی خاص در بایاتیها پرداخته و نمونههایی از بایاتیهای مرتبط را نیز در هر فصل آورده است. کتاب به قیمت 12000 تومان وارد بازار نشر شده است.
نمونهای از متن کتاب:
بيزاري از ناجوانمردان
يكي ديگر از موضوعات اساسي «باياتيها» بيزاري از ناجوانمردي و ناجوانمردان است. همان اندازه كه خصلتهاي مردانگي مانند شجاعت، بخشندگي، مهماننوازي و رازداري در باياتيها ستوده ميشوند از خصلتهاي ناجوانمردي مانند دروغ، خسّت، بدخواهي و رياكاري بيزاري جسته ميشود. در باياتيها، خصلت جوانمردي در افرادي كه با صفت «مرد» توصيف ميشوند مجتمع هستند و برعكس، «نامردها» كساني هستند كه تمام رذايل اخلاقي را در وجود خود گرد آورده و از اين جهت شايسته بيزاري و نفرت اند. نكته ديگري كه بايد در بررسي خصال جوانمردي و ناجوانمردي به آن توجه كرد اين است كه كلمه «مرد» عليرغم دلالت ظاهري آن بر جنس مذكر، در باياتيها، مرد و زن نميشناسد. چه بسيار مرداني كه نامردند و چه بسيار زناني كه با صفت مرد توصيف ميشوند:
عزيزييم مرد آنا مادر مرد را مي ستايم
سؤزويو دئ مردانا همواره حرف خودت را با شجاعت بزن
قورخانا اوغول دئمز به فرد ترسو «پسرم» نميگوید
قوچاق آتا مرد آنا پدر شجاع و مادر مرد
***** فرزانه 32 *****
در ادبيات شفاهي آذربايجان «مرد»ها مظهر سازندگي، خير و بركت هستند در حالي كه نامردها مظهر خرابي، نابودي و گرفتاري به شمار ميآيند:
من عاشيقم مرد الي عاشق دست مرد هستم
هئچ يورولماز مرد الي دست مرد هرگز خسته نميشود
مرد الي ائولر تيكر دست مرد خانه ها آباد ميكند
ائو ييخار نامرد الي و اين دست نامرد است كه خانهها ويران كند
***** فرزانه 183 *****
دونيانين گردشيندن از گردش زمانه
يورولدوم هر ايشيندن و از هر كار آن خسته شدم
مردين باشي قالدادير مرد همواره در گرفتاري است
نامردين هر ايشيندن به سبب هر كاري كه نامرد انجام ميدهد
***** فرزانه 124 *****
در ادبيات شفاهي آذربايجان خصوصاً در «باياتي»ها همه رذايل اخلاقي در يك وجود مثالي به عنوان «نامرد» جمع شده است كه نقطه مقابل آن «مرد» است. باياتيها مردم را به دوري از نامردي و نامردها فرا ميخوانند و با ذكر معايب آنها پيامدهاي ناگوار ارتباط و همراهي با نامردها را هم به تكرار و تأکید گوشزد ميكنند. علاوه بر اين مفاهيم، بسياري از «باياتي»ها هم حالت نفرين براي نامردان را دارد و در تعدادي از آنها از كمي تعداد «مردها» و كثرت نامردها و نامردميها با لحن گلايهآميز شكوه سر داده ميشود. با اين حال در ادبيات شفاهي آذربايجان خير اندكي كه ممكن است از سوي يك «مرد» نصيب آدمي شود از سودهاي فراواني كه يك نامرد به انسان ميرساند برتر خوانده شده است:
داغلارين هاراييندان از فرياد كوهساران
ائل كؤچدو هاراييندان قبيله كوچ كرد از فرياد كوهساران
مردين داخماسي ياخچي كلبه كوچك مرد بهتر است
نامردين ساراييندان از قصر بزرگ نامرد
***** فرزانه 118 *****
هر چند كه كلمه نامرد به صورت كلي به افراد فاقد فضيلت اطلاق ميشود، در برخي موارد، باياتيها مصداق آن را هم روشن ميكنند:
عزيزيم نه خزلدي عزيزم چه خزاني است
نه گولدو نه خزلدي نه فصل گل و نه هنگام برگريزان است
خانين كؤلگهليگيندن از سايهبان (خان)
ايتين دامي گؤزلدي دخمه سگ بهتر است
***** فرزانه 161 *****
آغاجدا واردی پوسته درخت سرشار از پسته است
هر ياني ساردي پوسته و پسته همه شاخهها را فرا گرفته است
خانا بويون اگينجه به جاي اينكه در مقابل خان سر خم كني
آللاهدان اؤلوم ايسته از خداوند مرگي طلب كن
***** اولدوز 12 *****
در باياتيها نامرد عنوان كلي براي همه انسانهاي بدكار، ظالم و فرومايه است و «مرد» نامي عمومي براي انسانهاي نيكوكار، نيكمنش و خيرخواه به شمار ميرود.
بيوفايي، فرصتطلبي، مردمآزاري، خودخواهي، غير قابل اعتماد بودن، قدر ناشناسي، منتگذاري و نفاقافكني از جمله خصلتهايي است كه در «باياتي»ها براي نامردان آورده شده است.
آشیق ادبیاتی آراشدیرمالاری
آشیق ادبیاتی و اؤزللیکله اورمو آشیق محیطی اوزهرینده ایشلنمیش مقالهلر توپلوسودور. احمد اسدینین چاپا بوراخیلان اوچونجو کتابی اولسا دا اؤز قلمینین محصولو اولان بیرینجی اثریدیر. اونون اؤنجهلر، کؤچورمه اولاراق ایکی کتابی(قیز چوجوغو=ناظم حکمتین شعرلری و آتالار سؤزو) اثرلری ایشیق اوزو گؤرموشدور. بو کتاب 172 صحیفهدیر و 15000 تومن ساتیش ایله بازارا چیخمیشدیر.
کتابدان نمونه(کتابین بیرینجی مقالهسی):
آشيقلارين توپلومدا رولو
آشيقلار هر زامان خالقين ايچينده اولوب،خالق ايله ياشاييب و حرکت ائديبلر. او بيري صنعتکارلار و هنرمندلرين ترسينه تاريخلر بويو آشيقلار اؤز خالقلارينين يانيندا دايانيب و ائله واختلار اولوبدور کي، اونلاري مدافعه ائتمگه قالخيبلار.
تاريخه نظر سالساق گؤرهريک کي، آشيقلارين تاريخده چوخ آز آدي چکيليبدير و ديگر هنرمندلر، يعني شاعرلر، موسيقيچيلر، رساملار و ... و اؤزلريندن چوخلو ايز بوراخيبلار، بونون علتي ده اونلارين سارايلاردا ياشاماقلاري اولموشدور.
کئچميش شاعرلره نظر سالاندا گؤروروک، اونلارين اکثريتي مدح دئمکله اؤزلرينه سارايلاردا يئر آچميشلار و اثرلريني گلهجگه چاتديرماق اوچون ان گوونلي يولو سئچير يا دا سارايين جزاسيندان قاچماق اوچون بو شعرلري دئميشلر.(اؤرنگي: حافظ، سعدي،فضولي) بو آرادا بير نئچه شاعريميز ده اولوبدور کي، البته سايلاري چوخ آزدير، بو مدح دئمکدن چکينيب و جزالارينا دا يئتيريلميشلر.(نسيمي). آما آشيقلار سؤزلريني و سازلاريني سارايلاردا يوخ، خالقين سينهسينده و کؤنلونده يئرلشديرمک ايستهميشلر.
ايندي بورادا بير سؤال گلير قاباغا، گؤرهسن آشيقلار صفوي دؤورونه کيمي نيه سارايلارا گيره بيلمهميش و يا گيرمک ايستهمهميشلر؟(عمومي حالدا)
بو سؤالي جوابلانديرماغا، اؤنجه آشيقلارين کئچميشينه باخماليييق، گؤرک کئچميشده کيمايديلر، نه ائدرديلر و اجتماعدا يئرلري هارادا ايدي؟
کئچميشلره قاييتديغيميزدا، يعني شامانيزم زامانلارينا، شامانلارين مذهبي رهبري و ليدري آشيق هيبتلي بير نفر ايميش کي ساز چالارميش و بو سازي ايله دولانارميش و خالقي دوز يولا هدايت ائدرميش. حتي تقدسلاري تانريدان ياغيش ايستهينه قدر اينانيلميشدير و ائله ده اولورموش.
کتاب دده قورقودا نظر يئتيرنده ده، گؤروروک، ددهميز قورقوت قوپوز الده، دوعا ديلده، کؤنلو ائلده، خرقهسي بئلده اوبا-اوبا گزيب و اوغوز بويلارينا، بوي بويلاييب، سؤي سؤيلهييب، نصيحت ائديب يول گؤستررميش. گنجلره گليب، آد قويارميش، اؤز خانينا مصلحتلريني بيلديررميش و دار گونلرده اوغوزون خاني ددهميز قورقوتدان يارديم آليب و دوگونونو آچارميش. دده قورقوت هم ده بير ديني و معنوي شخصيت ايدي. آما بو قدر اهميتلي و نفوذلو بير شخص و يا مکتب نيه تاريخين بؤيوک حصهسينده باتيب و نئچه عصرلر بونلاردان اثر اولماييب.
نيه؟
شامانيزم اينانجيندان سونرا، تورکلر اسلام دينيني قبول ائديب و مسلمان اولدولار. تورکلرين عباسي و اموي حکومتي آلتينا گيرمهسي، اوزانلاري دا ائتگيلهدي و اونلار حکومتين ظولمونه تاب ائتمهييب و خالقا قوشولدولار و محض بو عامله گؤرهدير کي، عرب خليفهلري دؤورونده آشيقلاردان اثر قالماييب. عرب خليفهلري زامانيندا و اسلام گلديگي گوندن، آشيقلار دين رهبرليگي و يا دين تبليغاتچيسي روللاريني داها اوينايا بيلمهديلر و عربلر ده بونا اؤز اصوللارينا گؤره اجازه وئره بيلمزديلر.
بير سيرا بو کيمي عامللر آشيقلاري حکومت ايله راضيلاشديرانمادي و اونلار حکومتدن کناردا ياشاييب، اؤزلريني ياشاتماغا چاليشديلار.
شيعهليک و علويليک تفکرونون آليشديغي چاغلاردا، آشيقلار سانکي ايتيرديکلريني تاپميش کيمي اولدولار. شيعهليگي و علويليگي، اؤزلرينه يول سئچيب، بو مذهبي تبليغ ائتمگه باشلاييب و اسکيلرده اولدوغو کيمي، دين تبليغاتچيسي و ملتي دينه چاغيراسي بير شخص اولدولار. بو دا آشيغين و اوزانين اسکي معنوي مقامينين قاييديشي حساب اولوردو.
صفوي دؤولتينين عرصهيه گلمهسيني، تاريخده آشيق ادبياتينين انقلابي و بؤيوک ديرچليشي آدلانديرساق يانيلماميشيق. بلکه ده صفويلر گلمهسهيديلر اينديکي آشيقليق بوگونکو دورومدا يوخ ايدي و يا چوخ چوخ ضعيف ايدي.. آشيق شعري بو زماندا بؤيوک انکشاف ائتدي و آشيق هاوالاري دا اونونلا برابر تکميللشدي و حتي چوخلو آشيق هاواسي دا بو زاماندا بستهلندي.
اينديليکده چوخلو آشيق داستانيميز دا او زاماندان قالما و يارانميش داستانلاردير و يا صفوي دورونده يئني دن باخيلميش و قول-قاناد وئريلميشلردير. آشيق شعري و هجايي شعرينه ختايينين دگر وئرمهسي، بو شعرين قالخينماسينا سبب اولدو و بونونلا ياناشي خالق ايچينده ده گئنيش يئر آچدي.
صفيالدين اردبيلينين طريقتيني يايماقدا، آشيقلارين بؤيوک رولو اولدو. صفيالدين مريدلري خانقاهلاردا درويش اولوب تنبور و خالق ايچينده آشيق اولوب ساز چاليب، صفوي دؤولتينين تمليني قويماغا بؤيوک قايغي گؤسترديلر.
صفويلر بؤيوک حاقسيزليقلارا و تعقيبلره باخماياراق، بيرينجي مرتبهده خالق اوزانلاري و درويشلري سايهسينده، سونرالار قيلينج گوجو و داها سونرالار يئنه ده آشيقلار و اوزانلار تبليغي آلتيندا مذهبلريني ياييب و دؤولت قورماغي باجارديلار.
صفوي دؤولتينين باشچيسي اولان، شاه اسماعيل ختائي نين تخت اوستونه چيخماسي ايله، آشيقلار دا اوزون مدتلر، بلکه دئمک اولار نئچه يوز ايللر و يا مين ايلدن سونرا سارايلارا يول آچديلار. آما يئنه ده بورادا آشيقلار سارايا مداح اولاراق گيرمهديلر، بلکه شاه اسماعيلين حکومتينين قوروجولارينين بير حصه سي عنوانيندا گيرديلر. بورادا آشيقلارين شاه اسماعيلا قوشولماقلاري، ندنلريني آراشديرماق لازمدير:
- 1. شاه اسماعيلين اؤزونون آشيق اولماسي و يا خود آشيق ادبياتينا بؤيوک علاقه و ماراق گؤسترمهسي.
- 2. آشيقلارين، صفوي ايمپرياسيني قورماغيندا، قايغيلاري
- 3. آشيقلارين خالق ايچينده سئويلمهسي و بونونلا علاقهدار، اونلاري خالق ايچينه گؤندريب و صفويلرين طريقتلريني يايماسي، آشيقلارين دا بو ايشه ماراقلي اولمالاري.
شيعهليک و علويليک تفکرو دؤورونده آشيق يئنه اسکي ده اولان حؤرمتيني قازاندي و خالق ايچينده بير آغ ساققال کيمي تانينمايا باشلادي. محض بو عامله گؤرهدير کي، بير زامانلار علوي مذهبيني يايماق اوچون بالکانلارا گئتميش و اورادا اولان انسانلاري بعضاً ده مسلمان ائتميش علوي و بکتاشي اوزانلارينين مزارلاري زيارتگاه اولوب و ايندي ده خالق طرفيندن سئويلمکدهدير.
قئيد ائتمهليييک ، بکتاشي طريقتينين، روحانيسي و ديني باشچيسي، اوزانلار اولوبلار و بو عنعنه هله ده تورکيهده دوام ائدير. مثلاً شيعهلرده و سنيلرده مختلف لقبلرله آيتالله، حجتالاسلام، مفتي، امام، مولوي و ... آدلانان دين آداملاري بکتاشيلرين طريقتينده دده اولاراق دئييلير و بو دده، هم ده اوزان و آشيقدير و جمع ائولرينده شعر اوخويوب، دوعا قيليب، ملته يول گؤسترر، بو دا قديم تورک-شامانيزم عادتلرينين بکتاشيلرده هله ده قوروندوغونون اشارتي و آشيقليغين کؤکونون سيمگهسيدير.
آما يئنهده کئچک صفوي دؤولتينه، بو دؤولتي ياشادان عنصرلارا باخديغيميزدا، بير شئي گؤروروک، شيعه تفکرو و اونون تمثيلچيلري اولان 12 امام و 5 اصول.
بو تفکرو خالق ايچينده ياشادانلار بونلار اولوبلار:
- 1. مرثيهچيلر، نوحهچيلر( شاعرلر)
- 2. آشيقلار و اوزانلار
باشچي اولان شاه اسماعيل، بو ايکي بؤلومه دقت يئتيرهرک، هر ايکي بؤلومده اثرلر ياراتدي و بو دا اوندان سونرا گلن شاعرلري و آشيقلاري ائتگيلهدي و مختلف اثرلر ياراندي و شاه اسماعيلين ايستهديگي کيمي ده اولدو.
دقت يئتيريرسک، بيرينجي هجايي مرثيه شعري ده، شاه اسماعيل طرفيندن يازيليب و اوندان سونراکي شاعرلر بو ايشي دوام ائتديريبلر. امام حسينه هجائي مرثيه شعري يازماقلا شاه اسماعيل آچيقجاسينا آشيقلاري بو يؤنه دؤندرمک ايستهميشدير.
شاه اسماعيلين اون ايکي اماما يازديغي شعرلر، بؤيوک جوشقو ايله خالق طرفيندن قارشيلانيب و آشيقلار دا اماملارا و پيغمبره شعر دئييب و خالق ايچينده داستان قوشدولار. آشيقلار صفوي دؤورونده يئنه کئچميشده اولدوغو کيمي مجلسلر دولانديريب و مذهبي يئرلريني خالق ايچينده قازانديلار.
کئچميش دده آشيقلاريني نظره توتساق، بير چوخونون شعرلرينده اهل بيت عشقي دالغالانير.
بو وضعيت، يعني آشيقلارين هم خالق قهرماني و هم ديني يول گؤسترني، هم ده ائلين آغ ساققالي اولماغي نئچه يوز ايل دوام ائتديکدن سونرا، سووئت آذربايجانيندا کمونيستلرين، ايران اراضيسينده ايسه پهلويلرين گليشيندن سونرا اونودولماغا باشلادي.
اوتايدا کمونيستلر خالقي و اونونلا برابر آشيقلاري ديندن آييرماغا چاليشديلار و ديني آرادان قالديرماقلا آشيقلارين دا معنوي مقامي گئتديکجه آزالماغا باشلادي. اونلار آشيقلاري شن نغمهلر چاليب، اوخويان و يئري گلديکده هانسيسا بير ليدئره قوشمالار قوشوب بير ريتميک موزيکله ايفا ائدن بير چالقيچي کيمي گؤرمک ايستهييرديلر.
ايراندا ايسه تام باشقا بير فضا وار ايدي. بير ياندان حکومت ديني موتيولري و سمبوللاري داغيتماق ايستهيرکن، او بيري ياندان تورکه عايد اولان هر شئيي داغيتماق ايستهييردي. بو يولدا دا آشيقلاري سوادسيز، مطرب و معلوماتسيز انسانلار کيمي خالقا سونوردو.
پهلويلر آشيقلاري سيخيشديرماقلا، اونلارين دين تبليغينين ده قارشيسين آلميش اولوردولار و بيرينجي هدفلرينه ده چاتيرديلار. يازيقلار اولسون کي بعضي دين آداملاري دا بونلارا قوشولوب، آشيقلارا مختلف ديندن دؤنموش، مطرب و ... آدلاريني وئرمکدن چکينمهديلر. حالبو کي، اونلارين قبول ائتديگي مذهبي يعني شيعهليگي يايماقدا، آشيقلارين بؤيوک رولو اولموشدور. آما تأسفله گؤروروک کي بو يولدا بير ياندان دين آداملاري، بير ياندان حکومت و بير ياندان دا خالق، آشيقلاري مختلف سؤزلرله و تهمتلرله ديني فضادان چيخارتماغا باشلاديلار. بعضاً ده چوخلو يئرلرده هدفلرينه اولاشديلار.
آنجاق آشيقلار يئنه ده، دورماديلار، قايناديلار، جوشدولار، ماهني و شعر ياراتديلار، بو دفعه آيري بير يؤنده!!!
آشيقلار پهلويلرين مختلف تحقيرلريني و اونلارين ديليني، ائليني و وطنيني داغيتماسيني گؤردوکده، وطندن و ديلدن يازماغا باشلاديلار و آشيق ادبياتيندا يئني و گوجلو بير قول ياراتديلار.
1300-جو ايللردن اوزو بري گلسک، آشيقلارين شعرلرينده، وطنه و ائله عايد گؤزل و اينجه دويغولاري گؤرهجگيک.
بونونلا ايلگي لي تاريخلره باخاندا، بير شئيي باشا دوشهجگيک، او دا آشيغين خالق ايله علاقهسي و خالقينين دئييلمهين سؤزلريني سازلا ديله گتيرمهسيدير. بير زامانلار شاه اسماعيلين رکابيندا، ديني تبليغ ائتديلر، بير زامانلار آد قويدولار، بير زامانلار پير اولدولار و نصيحت ائتديلر، بير زامانلار وطنه و اونو قوروماغا داير شعرلر قوشوب، هاوالار بستهلهديلر و بستهلهييرلر و بير زامانلار نهلر قوشاجاقلاريني خالق و اونلارلا ايلگيلي موضوعلار تعيين ائدهجک. نه قدر آذربايجان خالقي وار و نه قدر آشيق وار، يئني موضوعلار دا آشيق ادبياتيميزين يئني قوللاري و بؤلوملري آچيلماسي هئچ ده تعجلنديريجي بير اولاي اولماياجاق.
ساققیزلانمیش دونیا
گنج و فعال ژورنالیست، علی رزمآرانین شعر توپلوسو و دئمک اولار نشر اولان بیرینجی کتابیدیر. کتاب، فارسجا و تورکجه اثرلری داشییان ایکی بؤلومدن عبارتدیر. کتابین شعرلری یئنی شعرلر اولموش و آزاد قالبلرده یازیلمیشدیر. کتاب 108 صحیفهدیر رقعی بیچیمده دوزولوب و 10000 تومنه ساتیلیر.
کتابین اثرلریندن:
ساققیزلانمیش دونیا
بیر یوزخانهدیر
او آن کی وارلیق
توپوردو انسان یوزی کیمی
آغزی
ساققیزی
خیابان باشیندا هامی وار ایدی
توپورموش کیمی اود
دؤورهنده
بو آن
بو اود
توپوردو هامیسی
الیمی گؤتوردوم، الیم یاپیشمیش قلمه
ائله بیل ساققیز ایدی
ساققیز قلم ایدی!
****************************************
2
سراسيمه از يادم مىآيى
كه بودنهاى مكررم را بهانهى شانهات مىكنم !
سلام را مىگويى و نگاهى دريغ
شايد از درون خستگىهاى روزمرّگيات
صدايى پيدا شود و گذشتهى اين خيابانها و دريا را بين همهمهى مردم
به تعجب بنشيند!؟
تو نيستى.
و تو
و ديگر من
و شايد اين سراى قديمى و آن اورسى تاريخ و بالكن آبديده؛
نه! نيا
من تا قبر فاصلههاى
پاركهاى سبز و تيره را به خونخواهى گورستانهاى دل شهر به جستجو
قصاص خواهم كرد و زبان سيد شهرم و ساعت مچى مسجد سرابم را
به وضوى خونهاى ريختهى بازار وهمم و سنگفرشهاى سايهسار خيالم
كه تاكسى مستقيم ميبرد ميچرخانم.
نه، نايستيد
با من بگوييد
از قضا
از درد
از بهار و رعشههاى گوسفندوار نفسهاى
غريبههاى آشنا
از بوى نفتالين و زيرزمين تكيده
و گلهاى مرواريد گلدان موهاى
بافتهى خاتونهاى دور سرم و مردمان
كشاكش دقيقههاى بىهويتت
و سلام ميگويى و نگاهى دريغ و سالى ناآشنا و شايد از درون تولدهاى
درهم و خاكسترهاى آشنا ./.
****************************************
ائلیمه سلام
72 یاشلی اسمعلی بیرامینین چاپا بوراخیلان بیرینجی شعر توپلوسودور. قوشمالار، گرایلیلار، تاجریلر، دستانلار، آغیلار و علیرضا بیرامینین شعرلریف کتابین بؤلمهلرین تشکیل ائدیر. کتاب 280 صحیفهده رقعی بیچیمده دوزولموش و 17000 تومنه ساتیلیر.
کتابین شعرلریندن:
ائلیمه سلام
دوغمـــا دیـــاریما، آنــــا وطنه
اؤلکهمده یاشایان ائلیـــمه ســلام
مین تعریف سؤیلهسم آزدی بیل گنه
گؤزل تورک دانیشان دیلیمــه سلام
گؤزل تورک دانیشان دیلیم وار منیم
قهرمان صفتلی ائلیـــــم وار منیم
یاشیلباش سونالی گؤلـوم وار منیم
داغدان اخیب گلن سئلیــمه سلام
داغدان آخیب گلن سئللـر بیزدهدی
بهشت صحراسی تک چؤللر بیزدهدی
طوفانلی، قورخـــولو یئللر بیزدهدی
دوشمن بئلین بوکــن قولوما سلام
دوشمنلر الینده دوغـرانسـا جانیم
نسیمی تک یازار اناالحــق قانیم
بیرامییام مراجولدو مکــــــانیم
اورمودا جان وئرن گؤلومه سـلام
وئر سلام(دیوانی)
دئدیم گؤیول، ابتداده اول خدایه وئر سلام
گئجه گوندوز ذکرین ائیله، انبیایه وئر سلام
اگر شاه زمان اولسان گئتمهلیسن یقین بیل
شأن و شوکت سنه قالماز، بینوایه وئر سلام
سلیمان کؤچدو دونیادان بیر نشانی قالمادی
نسیمی دریدن چیخدی، حقدن الدن سالمادی
هانی لقمان کیمین حکیم اؤز دردینی بیلمهدی
عالملره سرور اولان مصطفایه وئر سلام
اوچ مین کلمه سؤز تانریدان رسولا اولدو عیان
ندا گلدی ای حبیبیم مینین ائیلهمه بیان
اویما شیطانین فئلینه، خواب غفلتدن اویان
بو دونیا فانی دونیادیر اول بقایه وئر سلام
ای بیرامی گئجه-گوندوز ذکرین ائیله دم به دم
قاینا حقّین کورهسینده پخته اول سن قالما خام
گنبدالخضرا ایچینده چون ارنلر اولدو جمع
همان دم نشتری چالان، مرتضایه وئر سلام.
کلیله و دمنه
شرق ملتلری ادبیاتی سیراسیندان چاپ اولان 11-جی کتابدیر. 196 صحیفهسی وار. پالتویی بیچیمدهدیر و 10000 تومنه ساتیلیر. کتاب لاتین الفباسیندان کؤچورولموش و فریده خانیم سلیمانی طرفیندن چاپا وئریلمیشدیر.
کتابدان نمونه:
روايت
برهمن دئدي: بئله روايت ائديرلر كي، دؤولتلي بير تاجر وار ايميش، اونون اولادلاري بؤيويوب حدّ بلوغا چاتديقدا هئچ بير صنعتله مشغول اولماق ايستهمهديلر، آتالارينين ماليني يئييب، داغيتماغا باشلاديلار.
آتاسي اونلاري دانلاييب دئدي: اي منيم اولادلاريم! انسان بو دونيادا اوچ شئي اوچون چاليشير كي، بو اوچ شئي ده باشقا دؤرد شئيين نتيجهسينده الده ائديله بيلر. اوچ شئي: ياخشي گذران، انسانلار آراسيندا يوكسك موقع توتماق، آخرت الده ائتمك اوچون ثواب ايشلر گؤرمكدير. بو اوچ شئيي الده ائتمك اوچون استفاده ائديلن دؤرد واسطه آشاغيداكيلاردير: ناموسلو امكله دؤولت توپلاماق، الده ائديلميش دؤولتي ساخلايا بيلمك، سونرا اسرافا يول وئرمهدن اونو اؤزونه، قوهوم-قارداشلارا، دوست-آشنالارا خرجلهمك... نهايت، ممكن قدر نفسيني زيانوئريجي ايشلردن چكينديرمك. بو دؤرد شرطدن بيرجهسيني يئرينه يئتيرمهين آدام آرزوسونا چاتا بيلمز، چونكي انسانين دؤولتي اولماسا، او اؤزو يئييب باشقاسيني يئديرده بيلمز؛ اگر دؤولتي اولسا، لاكن بو وار-دؤولت حاقيندا قايغي گؤسترمهسه، اونو قناعتله خرجلهمهسه، چوخ كئچمهدن بو وار-دؤولت قورتارار و اونا هئچ نه قالماز. اودور كي، دئييبلر، خرجلهمك قازانماقدان چتيندير.
مال اله گتيرمك آساندير، آنجاق چتيندير او مالي الده ساخلاماق.
اگر انسان قازانج گتيرمهدن پولو خرجلهمگه باشلاسا، نه قدر آز خرجلهسه ده، يئنه تئز-گئج پول قورتارار، سورمهني آز-آز ايشلتمگه باخماياراق او دا قورتارير.
داغدان هئي گؤتوروب، دئسن كي، چوخدور، بير ده گؤررسن كي، داغ اؤزو يوخدور.
اودور كي، دئييبلر: «داما-داما گؤل اولار، دادا-دادا هئچ».
انسان دؤولت ييغيب ساخلاسا، اونو خئيرلي و فايدالي ايشلره خرجلهمهسه، دؤولتلي دگيل، يوخسول حساب ائديلمهليدير. بئله آدامين دؤولتي مختلف يوللارلا لازم اولمايان يئرلره خرجلنيب گئدر. بو، سو گلن يولو اولوب، چيخان يئري اولمايان بير حووضا بنزر، سويون آرتيغي فايدالي يئرلره صرف ائديلمهديگي اوچون داشيب اطرافي باسار، هدره گئدر.
نهايت، آتانين نصيحتي اوغلانلارينا تأثير ائتدي، اونلارين هرهسي بير صنعتله مشغول اولماغا باشلادي. بؤيوك قارداش تاجرليك مقصديايله اوزاق بير اؤلكهيه سفره چيخدي، يولدا بؤيوك بير باتاقليغا راست گلدي. اونون يوك داشييان ايكي اؤكوزو وار ايدي، بيرينين آدي شتربا، او بيرينين آدي ايسه بندبا ايدي. شتربا بورادا پالچيغا باتدي، تاجر و اونون كؤمكچيلري چوخ چتينليكله شترباني باتاقليقدان چيخارديلار، لاكن اوندا گئتمگه آرتيق طاقت قالماميشدي. تاجر اؤز كؤمكچيلريندن بيريني شتربانين يانيندا قويدو و تاپشيردي كي، بير نئچه گون اونا قوللوق ائتسين، ياخشيلاشديقدا دالينجا گتيرسين.
بير-ايكي گون كئچديكدن سونرا اؤكوزون يانيندا قالان آدام داريخماغا باشلادي، اؤكوزو اورادا قوياراق تاجرين دالينجا گئتدي و اونا دئدي كي، شتربا اؤلدو. اؤكوز ايسه اورادان چيخاراق چوخ گزدي، چوخ دولاندي، نهايت، سويو چوخ، علفي بول اولان گؤزل بير چمنليگه چاتدي و اورادا قالدي.
گولاب تك سولاري واردي، سولاردا سونالار مجلس قوراردي ...
بير آز كئچمهدي كي، اؤكوز پييلنيب كؤكهلمگه، فينخيريب بؤيورمگه و بوتون اطرافا سس سالماغا باشلادي.
ياخيندا ايسه مئشهنين پادشاهي شير و اونونلا بيرليكده جاناوارلار، آييلار، چاققاللار و باشقا حيوانلار ياشاييردي. شير خودپسند و اؤزوندن راضي بير پادشاهايدي. او، هئچ واخت اؤكوز گؤرمهميش و اونون بؤيورتوسونو ائشيتمهميشدي. اونا گؤره اؤكوز بؤيورتوسو ائشيتديكده برك قورخدو، لاكن حيوانلار و قوشلار اونون قورخدوغونو بيلمهسين دئيه، يئريندن ترپنمهييب اووا چيخماغي ترك ائتدي.
شيرين يانيندا اولان حيوانلار ايچريسينده ايكي چاققال وار ايدي، بونلاردان بيرينين آدي كليله، او بيريسينين آدي دمنه ايدي. اونلارين هر ايكيسي آييق و گؤزوآچيق ايدي. لاكن دمنه داها چوخ حريص، داها چوخ اؤزوندن دم وورانايدي.
دمنه كليلهيه دئدي: قارداشيم، سن شير حاقّيندا نه فيكيردهسن؟ او، بير نئچه گوندور كي، يئريندن ترپنمير، اووا چيخيب شكار ائتمير.
كليله دئدي: سنه دخلي اولمايان مسئلهلر حاقيندا نه اوچون سورغو-سؤالا گيريرسن؟ بيزيم وضعيتيميز آيديندير: بيز شاه قوللوغوندا خدمت ائدير و اونون سايهسينده دولانيريق. بيز شاهلار مجلسينده صحبت ائتمك حقوقونا مالك اولوب، شاهلارين ايشلرينه نظارت يئتيرنلردن دگيليك. سوس و اونوتما كي، اونا دخلي اولمايان ايشلرله مشغول اولانين عاقبتي ميمون كيمي اولار.
دمنه دئدي: ميمونا نه اولموشدو كي؟ ................................................
سومئر ادبیاتی
شرق ملتلری ادبیاتی سیراسیندان چاپ اولان 6-جی کتابدیر. 60 صحیفهسی وار. پالتویی بیچیمدهدیر و 3000 تومنه ساتیلیر. کتاب لاتین الفباسیندان کؤچورولموش و فریده خانیم سلیمانی طرفیندن چاپا وئریلمیشدیر.
کتابدان نمونه:
1-جي لوحه
دونيانين بو باشيندان، او باشينا دولاشميش،
دنيزلري آدلاميش، اوجا داغلاري آشميش.
دوستو ايله بيرليكده دوشمنلري حاقلاميش،
مُدركليگه يئتيشميش، دونياني درك ائلهميش
بير انسان حاقّيندادير بيزيم بو داستانيميز.
او هر سيرري بيلردي، او هر شئيي گؤرردي،
يئري سو باسماسيندان بيزه خبر وئرردي.
اوزون يوللار دولاشيب، يورولوب الدن دوشدو،
باشينا گلنلري سال بير قايايا دؤيدو،
سونرا حاصارا آليب، آديني اوروك قويدو،
مقدس ائانانين قالاسي اولدو اوروك.
ديوارلارا نظر سال، بورجلري دوزوم-دوزوم،
بو جور سدّه برابر سدّ گؤرمز اصلا گؤزون.
كئچميشين يادگاري، بو قديم ديوارا باخ،
ايشتارين منزلينه؛ ائانايا گل چيخاق.
هئچ گلهجك شاهلار دا تيكه بيلمز بو ساياق.
چيخ اوروك قالاسينين ديواري اوسته يئري،
گؤر اؤزولو نئجهدير، نئجهدير كرپيچلري.
ديوار بيشميش كرپيچدن برك هؤرولوب باشاباش،
يئددي مُدركمي قويوب قالانين هيمينه داش؟
......................................
دینله منی
قوشاچایلی شاعر، م.ع.توغانین یاز نشریاتیندا چاپا وئردیگی 3-جو شعر کتابیدیر. شاعر کئچن ایللر، (خولیا و گوهر پنهان) ادلی ایکی اثرینی نشره بوراخمیش و یئنی چاپ اولان اثری 136 رقعی صحیفهده دوزولموش و 8000 تومن ساتیش ایله بازارا وئریلمیشدیر. کتاب بئش حصهیه بؤلونموش و هر بؤلومده مختلف شعرلر یئرلشدیریلمیشدیر.
نمونهلر:
او قايناق کيم وارير سؤز تانري سنسن
نه وارسا اگريدير ، دوز تانري سنسن
قوروندور روحو سؤزدن، قلبي گؤزدن
پيس ايله ياخشييا گـؤز تانري سنسن
جمالين گؤرمگه آيديـن گؤزوم يوخ
گؤزوم آيدينلاديرسان داي اوزوم يوخ
نادان باشسيز باشيم يـارديمـلا يا رب
داها لطفيندن آرتيـــق آرزوم يوخ
نه اينجه بوي بوخون عشقه دليلديـر
نه قينچا ديل دوداق، تئل بيبديلديـر
گؤزون گؤردوم دنيز اوجسوز بوجاقسيز
هامي اوزگونچولر اوردا ذليلــــدير
نه نوحلار ساحله يئتمز بوغــولموش
نه باشلار سونگوده، تنـلر سويولموش
بلا يوردو نهچون آدلاندي ايمـــن
محبّتدن نه چون محنت دوغولموش
کمالين تاپميش اَشياده تجلّــي
نمودون کوفر و ايمان ايچره بللي
بوتون هر گيزلي بير اسراره واقف
ياديندير غملره قارشي تسللـي
جهان بير گوزگو، حوسنون گؤرسَناقلي
صراط المستقيمين مين سينــــاقلي
قاپيندا بگ له خــــاقانلار ديلنچي
ائوين گل-گئت، باشين هر دم قوناقلي
جاباقلانميش، کـورالميش بو بولاقلار
آليب جان کؤوشنين هرز اوت، آلاقلار
آچانماز مين ايمرجي بير قاريش يول
بيلوولانسا اگــــر کسگين اوراقلار
.
.
.
.
گلين باجي مندن شعر ايستهدين
شعره وئرک نه عنواني آي باجي
بير ده بويلان بو کئچميشه بيرجه باخ
بوردا آخي خوش گون هاني آي باجي
آراميزدا يازيق، نه وار نه يازيم
بغض ائيلهييب کيپ توتولوب بوغازيم
پاسلانيبدير خيس ايچينده آوازيم
نه ساز قالير، نه ديواني آي باجي
نه حاليسان، نه دوُيوُسان سؤزومدن
من داي اينان يورولموشام اؤزومدن
داي سوووشوب، ايش قورتولوب دؤزومدن
آليب گؤزوم غم دوماني آي باجي
حسرت قالديم ارک ايله بير گلهسن
ساخلاديغين يتيم اوزه گولهسن
داي تازاشدان نه ايستيرسن بيلهسن
قورومادين خسته جاني آي باجي
هر گون اؤلدوم هئچ اؤزونه بيلمهدين
مغرور– مغرور گؤز ياشيمي سيلمهدين
نامرد، آخر تويوما دا گلمهدين
کيملر توتدو دم هاواني آي باجي
بير داش آتدين پندام اولموش گؤله سن
نه دئييم کي داريخماييب گولهسن
ايراق سندن يوز ديريليب اؤلهسن
قاتمام يوزه بير يالاني آي باجي
مني احساس سني ائولاد سينديردي
فلک بيزي نه کينهلي يانديردي
وارليق آدلي حقيقتي دانديردي
آلدي بيلمم هانسي قاني آي باجي
بيز بؤيوکسوز بو ياشامدا ناشيديق
کيم نه دئميش هر کيمسهدن قارشيديق
خلق ائوينده، بيز گوناهين داشيديق
پيس کورلاديق بو دونياني آي باجي
نه سن نه من ياريماديق کيمسهدن
آچيق قاپي، نه گلن وار، نه گئدن
آرتير فشار، تاب گتيرمير داي بدن
سن يوغورد ايچ من آيراني آي باجي
نه عيبي وار سايمايالار آدامي
بد گون آمّا دانمايالار آدامي
لاپ اوندان پيس آنمايالار آدامي
هئي دئشهلر بو ياراني آي باجي
اوستن-اوستن سنين ايچين اؤلهلر
آلتدان-آلتدان هيريلداشيب گولهلر
ايشه دوشجک قوردوقلاري تلهلر
چوخ گؤرموشم ال چالاني آي باجي
کيم قارغاييب بو طايفاني بو ائلي
هامي حاقلي، بير-بيريندن گيلئيلي
هئچ بيرينين يوخ اؤنملي دليلي
گؤرنميريک ياراداني آي باجي
يئددي کره سويا چکديم بو اودو
يانديرمايان قدر بلکه سويودو
اودور سؤزوم قورودورسا دورودو
گؤزله کي تئز آلوولاني آي باجي
دئمه چايدير آغزيمداکي سئلينتي
دئمه سؤزدور بو دئشيلميش ايرينتي
باخ آلوودور پوسگوردوگوم ارينتي
آيينديردين بو وولکاني آي باجي
لال بير قوشام، درددير مني دينديرن
هئي مينديريب بو احساسا يئنديرن
وارليق آدلي بو زهري سينديرن
مندن سونرا کيمدير ياني آي باجي
واي منه کي تدبير يوخدور چاراما
ياريم گولدو اؤز ووردوغو ياراما
نئجه دئييم ظالم، يارا ، ياراما
آلدي مندن هر تواني آي باجي
طبيعتين قانونودور بو، گرک
گرکليدير بو گرهکه باش اگک
اوزدن ايراق عشقه نادان بير اورهک
نه آنلايار بو معناني آي باجي
وارليق دئيه تئيخه شنليک-توي اولماز
آخار سولار بولانماسا دورولماز
هئچ هدفجيل يولچو يولدان يورولماز
بير گون اولور هامارلاني آي باجي
آغيزلاردا ساققيز اولسا سؤزوموز
اگري قولاي عنوان اولسا دوزوموز
اينان باعث اؤزوموزوک اؤزوموز
دويانماديق بيز زاماني آي باجي
بيل حکمتسيز يارانماييب کاينات
بوش بير هدف سوره بيلمز بو حيات
سون زاماندا اومود اولار قول-قانات
سووار باشدان هر بلاني آي باجي
سنه بيرجه دوغمالار تک يانيريق
آز-چوخ آنجاق نيسگيليني آنيريق
واللاه اگر سني اؤزگه سانيريق
آل بو سؤزون قورتولاني آي باجي.
خومار باخیش
تورکاوغلو جواد تخلص ائدن جواد محمودینین چاپدان چیخان بیرینجی شعر کتابیدیر. کتابدا هجایی شعرلر ایله یاناشی، غزللر ده گلمیشدیر. قوشمالار، گرایلیلار، جناسلار، دیوانیلر، غزللر کتابین بؤلمهلرینین عنوانلاریدیر. کتاب 240 رقعی صحیفهده دوزولموش و 14000 تومن ساتیش ایله ساتیشا بوراخیلمیشدیر.
نمونهلر:
بسمالله
سؤزو باشلایاندا بسم الله ایلن
بئی یازدیم بنفشه بیانا گلدی
سین یازدیم سسیمی ائشیتدی عالم
میم له استخاره میانا گلدی
الف انبیانین ابتداسیدی
الله بندهلرین رهنماسیدی
الرحمن دیللرین آشناسیدی
غفلت یوخوسوندا دویانا گلدی
رحیم الله یارانمیشین سروری
اودور آیدینلادان معمالری
تورک اوغلو جوادا دیل وئرن پری
اللریم الینه دایانا گلدی.
آلینجا
درد اورهکده، مین عذابی مندهدی
تسکین آلماز یار سوراغی آلینجا
پیر عشقیمین پیمانینی سیندیریب
گؤروم چکسین او ظالمی آلینجا !
سینهم اوسته سویکنیبدی درد آها
یار عشقیمین بوداغینی در داها
عشقین منی دوچار ائدیب درده ها!
ظریف جانی سیلکه اینجه آل اینجه
خسته روحو باخیشینلا او جوما
عشق اوجوندان صیادینا او جوما
آغلارام گؤز یاشیم گلر اووجوما
تورک اوغلو جوادی الدن آلینجا.
بو گئجه
شانسا باخ یاریم اولوب خانهمه مهمان بو گئجه
ائلهییب کوچه و اطرافی چراغان بو گئجه
ای کؤنول، سن ده سئوین ایلدن ایله یار گلیر
یئنه شکر ائت تاپیسان دردیوه درمان بو گئجه
دورما پیشوازینا چیخ، قویما یئره آددیم آتا
ایاغین سینهمه قویسون او سلیمان بو گئجه
بوشلا بغدادی کؤنول، جنت شدّادی بوراخ
حوریلر باغچاسینا تاپمیشام امکان بو گئجه
یاتما دور درمانا گل، ای یاراسی جاندا درین
باخیشیندا وار اونون حکمت لقمان بو گئجه
من ده انصافسیزام عالمده «جواد» یار تئلینه
سیرماشیب بوشلامیرام مثل مغیلان بو گئجه.
جبران خلیل جبران
شرق ملتلری ادبیاتی سیراسیندان چاپ اولان 8-جی کتابدیر. 212 صحیفهسی وار. پالتویی بیچیمدهدیر و 11000 تومنه ساتیلیر. کتاب لاتین الفباسیندان کؤچورولموش و فریده خانیم سلیمانی طرفیندن چاپا وئریلمیشدیر.
کتابدان نمونه:
محبّت
اوندا الميترا دئدي: «محبّتدن دانيش بيزه».
او، باشيني قالديريب جماعاتا باخدي. جماعاتين اوزهرينه سكوت چؤكدو.
او، اوجا سسله سؤيلهدي: «محبّت سيزي نه زمان چاغيرسا، گئدين اونون آرخاسينجا، باخمايين كي، يوللاري آغير و سرتدير.
اونون قانادلاري سيزي آغوشونا آلاندا، مقاومت گؤسترمهيين. باخمايين كي، قانادلارينين آراسيندا گيزلنميش قيلينج سيزي يارالايا بيلر.
او، سيزينله دانيشان زمان اينانين اونا. باخمايين كي، شمال كولهگي باغي ويران قويان كيمي، اونون سسي سيزين آرزولارينيزي دارماداغين ائده بيلر.
آخي، محبّت باشينيزا تاج قويدوغو كيمي، هم ده چارميخا چكير. سيزي بؤيوتدوگو كيمي، بودايير دا.
او، سيزين زيروهلرينيزه يوكسهلرك گونشين شفقلري آلتيندا تيترهشن ان ظريف بوداقلارينيزي عزيزلهيير.
او، هم ده سيزين تورپاغا سيغينماق ايستهين، كؤكلرينيزه دوغرو ائنير و اونلاري تيترهدير.
تاخيل درزلري كيمي او سيزي اؤزونده توپلاييب باغلايير. آشكارلانمانيز اوچون سيزي اوغودور. سيزي قابيقدان آييرماق اوچون الهيير. آغارانا قدر سورتور. يومشالانادك يوغورور.
سونرا سيزي مقدس اودا تاپشيرير كي، اللهين مقدس ضيافتينده مقدس چؤرك اولا بيلهسينيز.
بوتون بونلاري محبّت سيزين باشينيزا اونا گؤره گتيرهجك كي، سيز اؤز اورهگينيزين سيرريني درك ائدهسينيز و بو بيليكله حياتين اورهگينين بير حصّهسينه چئوريله بيلهسينيز. لاكن اگر سيز قورخاقجاسينا محبّتين يالنيز ساكتليگيني و لذتيني آختاراجاقسينيز سا، اوندا ياخشي اولار كي، اؤز چيلپاقليغينيزي اؤرتوب محبّتين خيرمانيندان اوزاقلاشاسينيز.
ائله بير فصلسيز دونيايا كي، اورادا گولهجكسينيز، اما تام گولوشونوزله يوخ. آغلاياجاقسينيز، اما گؤزو دولوسو يوخ.
محبّت اؤزوندن باشقا هئچ نه وئرمير. اؤزوندن باشقا دا هئچ نهيي گئري آلمير. محبّت هئچ نهيه صاحب دگيل. هئچ كيمين ده اونا صاحب اولماسي ممكن دگيل. زيرا، محبّت اوچون محبّت بسدير.
اگر سئويرسينيزسه، دئمهيين كي، «الله منيم اورهگيمدهسن». داها دوزگون اولار كي، دئيهسينيز: «من اللهين اورهگيندهيم»،
دوشونمهيين كي، محبّته يول گؤستره بيلرسينيز، اگر سيزي بونا لايقلي بيلسه، او اؤزو سيزه يول گؤسترهجكدير. محبّتين اؤزونو گئرچكلشديرمكدن باشقا هئچ بير آرزوسو يوخدور، لاكن اگر سيز سئويرسينيزسه و سيزين هانسي سا آرزولارينيز اولماليدير سا، قوي، سيزين آرزولارينيز بونلار اولسون:
اريمك و گئجهيه اؤز نغمهسيني اوخويان چاي كيمي آخيب گئتمك. شفقتين چوخلوغوندان آغري حسّ ائتمك. عشقي درك ائتمگيميزدن يارالانماق.
راضيليق و سئوينج حسّيايله قانينا غلتان اولماق. سحرلر قانادلانميش اورهكله محبتين داها بير گونونه گؤره شكرانليقلاريني افاده ائتمك؛ گوناورتا ساعاتيندا دينجلمك و عشقين ائكستازيني سئزمك؛ غروب واختي ائوه منّتدارليق دويغوسو ايله قاييتماق؛ سونرا ايسه اورهگينيزده سئوديكلرينيز اوچون دعا، دوداقلارينيزدا شكرانليق نغمهسيايله يوخولاماق»،
عراق ادبیاتی
شرق ملتلری ادبیاتی سیراسیندان چاپ اولان 5-جی کتابدیر. 92 صحیفهسی وار. پالتویی بیچیمدهدیر و 4500 تومنه ساتیلیر. کتاب لاتین الفباسیندان کؤچورولموش و فریده خانیم سلیمانی طرفیندن چاپا وئریلمیشدیر. کتابدا عراق شاعرلری و عراقین تورکمن شاعرلری تانیتدیریلیر و اثرلرینده نمونهلر گتیریلمیشدیر.
کتابدان نمونه:
صلاح نورس
معاصر عراق-توركمان ادبياتينين تانينميش شاعري صلاح نورس 1941-جي ايلده كركوكون مصلي محلهسينده آنادان اولموشدور. 1961-جي ايلده كركوك معلملر دانشكدهسيني بيتيرميشدير. 1970-جي ايله قدر كركوكده بدن تربيهسي معلمي ايشلهميشدير. 1987-جي ايلده تقاعده چيخديغينا گؤره بو صنعتدن اوزاقلاشميشدير. صلاح نورس سياسي فعاليتيايله علاقهدار تعقيب اولوندوغو اوچون 1995-جي ايلده عراقدان گئتمك مجبوريتينده قالميشدير. او، اوّلجه توركيهيه، سونرا ايسه آوستراليايا گئتميشدير. حاضردا آوستراليادا ياراديجيليق فعاليتيني دوام ائتديرير. صلاح نورس بديعي ياراديجيليغا گنج ياشلاريندان باشلاميشدير. او، شعرده سادهليگي تبليغ ائتميش، يئني شعر حركاتينين فعال عضولريندن بيري اولموشدور. 1969-جو ايلده دوغوش زماني حيات يولداشي وفات ائتميشدير. بو ايتكي اونون ياراديجيليغيندا كدر موتيوي ياراتميشدير. «عنادا زمان» (1972)، «اوزاقدان گليرم» (1980)، «اوچ يئرلي پيئس» (1987)، «پنجر» (1989) و س. شعر و درام اثرلريندن عبارت كتابلارين مؤلفيدير.
دونيا گؤزهلي
مادام سنسن منه هر شئيدن ياخين،
بير آن بئله مني اونوتما ساقين.
مني سرمست ائدن سنين بو عشقين،
دونيا دوردوقجا دور، دونيا گؤزهلي.
اينان منه، آرتيق اينان، ملكيم،
سنين اوچون آچميش كؤنول چيچگيم،
آرتيق سنين اولسون آرزوم، ديلهگيم،
دونيا دوردوقجا دور، دونيا گؤزهلي.
دئسم كي، جانيمين جانانيسان سن،
اينان ان محتشم جهانيسان سن،
عشقين منده گوجلو امكانيسان سن،
دونيا دوردوقجا دور، دونيا گؤزهلي.
كؤشكوموز
آتام تملي قوردو،
ديوارلاري من ياپديم،
تاوان اوغلوما قالدي.
زر قالدي، بزك قالدي،
گول قالدي، چيچك قالدي،
بال وئرن پتك قالدي.
چانتا1 و چانتا2
مجموعه دوجلدی چانتا، تألیف و گردآوری شده توسط مجید سپهیار به صفحات 166 و 250 صفحه در قطع وزیری به قیمتهای 15000 و 20000 تومان چاپ و در اختیار خوانندگان قرار گرفت. مجموعه چانتا، مطالبی پراکنده به سبک و سیاق کشکولهاست که مطالبی گوناگون در موضوعات متنوع را در خود دارد. آقای مجید سپهیار مجموعه خود را طی سالهای متمادی از منابع گوناگون کتبی و شفاهی گردآوری کرده و جلدهای بعدی این مجموعه نیز به تدریج آماده و چاپ خواهند شد. مطالب گردآوری شده در این مجموعه قبل از چاپ کتابها نیز مورد استناد برخی مورخین و نویسندگان قرار گرفته است.
نمونه از مطالب کتاب:
سرگذشت تاريخي قوطي سيگار
مارشيمون: تابستان سال 1292 خورشيدي است.... مقدمات جنگ اوّل جهاني فراهم ميشود، فرستاده مارشيمون به نام «پول شيمون» از وان وارد ميگردد. پس از شرح مأمورّيت خود و ابلاغ درودهاي فراوان نسطوريان ساكن آن شهر چند بسته رهآوردي را كه همراه دارد به خدمت مارشيمون تقديم مينمايد. مارشيمون در حالي كه جمعي از «ملك»ها در حضورش هستند و در يكي از اتاقهاي ده «قوچانوس» بر روي نيمكتي نشسته است خم ميشود و بند يكايك بستهها را باز ميكند. ملكها كه كمترين صدایي از آنها شنيده نميشود كوچكترين حركات «پاترياك» خود را از نظر دور نميدارند. مارشيمون آخرين بسته را باز مينمايد. اين محتوي چند ظرف نقره است كه در رأس آنها قوطي سيگار نقره قرار دارد. اين قوطي يكي از شاهكارهاي استادان زرگري وان است. در اثر ظرافت و شكل مرغوبي كه دارد مارشيمون از نخستين نظر شيفته آن ميگردد. به طوريكه قوطي سيگار قديمي خود را از جيب در ميآورد و قوطي نقره را هم باز ميكند تا توتون و كاغذي را كه محتويات قوطي قديمي است در آن جاي دهد. همين كه درب قوطي نقره باز ميشود، مارشيمون از ديدن مناره كليساي قوچانوس و علماي مذهبي و صليب مقدس و اسم خود «مارشيمون بنيامين» كه روي درب قوطي به خط آشوري با كمال مهارت كندهكاري شده است بيشتر مبهوت مينمايد... قوطي سيگار مانند يك وديعه آسماني با كمال احترام دست به دست ميگردد و ملكها با ترسيم صليب بر سينهی خود آن را تقديس مينمايند و زبان به تحسين ميگشايند... ماهها ميگذرد و سالها سپري ميگردد و آن قوطي از مارشيمون دور نميشود و هر يك از ملكها كه طرف ميل آن مرد است به مصرف سيگاري كه از محتويات آن قوطي تهيه ميشود، مفتخر ميگردد... ملك خوشابه و آقاپطروس دفعات به اين افتخار نائل ميآيند!...
تا سال 1298 ادارهمكاتب قديمه
اي به نام فرهنگ و آموزشگاهي بمعناي اصلي و مفهوم فعلي در ارومیه وجود نداشته و مكاتب و مدارس قديمه تنها جايگاه علم و دانش محسوب ميشده، اين مكاتب در گوشه هاي مساجد و منازل شخصي مدرسين داير بوده و اطفال معصوم با قيافههاي افسرده و روحي پژمرده با هزاران رنج و تعب باميد كسب علم و معرفت در مكانهاي تنگ و تاريكي روزگار ميگذرانيدند. با اعتراف به اینکه خدمات مدرسين انگشت شمار قديم نسبت بوضع دوران گذشته شايان همه گونه تحسين و تمجيد بوده متأسفانه اغلب مدرسين مكاتب، بدون رعايت ميزان فهم و شعور محصلين، مطالبي چند از كتب: جامع عباسي - گلستان سعدي - ديوان حافظ و نصاب و غيره را طوطي وار باطفال ميآموختند و انواع شكنجه و عذاب را در حق آنان معمول ميداشتند، از اين لحاظ تنها آرزوي هر طفل معصومي ترك مكتب و مدرسه و فرار از عذاب و شكنجه مدرسين بوده است، رفته رفته ناله هاي جانگداز و آههاي مظلومانه اطفال بيگناه حس رحم و شفقت اولياء آنان را برانگيخت و فرهنگ دوستان ارومیه با اطلاعاتي كه از وضع مدارس ميسيونهاي خارجي كسب نموده بودند درصدد برآمدند كه اصلاحاتي در وضع مكاتب بعمل آورند و بر جراحات قلبي نوباوگان ميهن مرهمي نهند، از ايــن لحاظ در اوليـــن وهله مدارســي چنــد تحت نظر عدهاي از
مكاتب قديمه معارف خواهان محلي بشرح زير افتتاح شد كه نسبت به مكاتب قديمه مزيت و برتري غير قابل انكاري داشت.